Właściciele wsi Szynwałd od powstania do XX w.

 

Pierwszym właścicielem Szynwałdu był Spycimir herbu Leliwa, kasztelan krakowski.

Spycimir (Spicymir, Spytek z Melsztyna, Spytko Tarnowski) (?-1352) pochodził z rodziny rycerskiej, osiedlił się w okolicach Tarnowa na początku XIV w. Wspierał politykę Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, za co otrzymał liczne przywileje i godności: łowczego krakowskiego, kasztelana sądeckiego, kasztelana wiślickiego, wojewody krakowskiego i kasztelana krakowskiego. Karierze politycznej i społecznej Spycimira towarzyszyły ciągłe zabiegi o powiększenie własnego majątku. W 1327 r. stał się właścicielem wsi Tarnów Wielki, a w 1330 r. uzyskał od króla Władysława Łokietka przywilej na lokowanie w niej miasta na prawie niemieckim. W okolicach Tarnowa prowadził intensywną akcję osadniczą, sprowadzając ludność z różnych terenów. Kolonizacja doprowadziła do znacznego powiększenia się obszarów uprawnych przez zagospodarowanie nieużytków i karczowanie lasów. Powstało wtedy wiele nowych wsi, między innymi Szynwałd.

Z 1344 r. pochodzi pierwsza informacja o istnieniu Szynwałdu, który wchodzi w skład majątku Spycimira.

 

 

Po śmierci Spycimira dobra odziedziczył jego młodszy syn Rafał z Tarnowa (?-1372/73), podkomorzy sandomierski i kasztelan wiślicki. Po Rafale dziedziczyli jego synowie Jan i Spytek. Jednak Spytek zmarł przedwcześnie i cały majątek przejął Jan z Tarnowa (Jasiek z Tarnowa) (?-1409), starosta generalny ruski, wojewoda, kasztelan i starosta krakowski. Po śmierci Jana z Tarnowa ród Leliwitów podzielił się na trzy linie: jarosławską, melsztyńską i tarnowską. Szynwałd został własnością Jana Tarnowskiego (1377-1433), kanonika a później wojewody krakowskiego. Po śmierci Jana, właścicielką została jego druga żona Elżbieta ze Stenberka.

W 1437 r. nastąpił podział majątku między spadkobiercami i synami Elżbiety. Włości te przypadły Janowi Amorowi Starszemu, Rafałowi Gratusowi, Janowi Feliksowi i Janowi Amorowi Młodszemu. W 1441 r. synowie udostępnili Elżbiecie w dożywocie Szynwałd i Łękawicę. W 1447 r. Szynwałd znalazł się w rękach Jana Feliksa i Jana Amora Młodszego. W 1448 r. dobra tarnowskie, w tym Szynwałd przejął Jan Amor Młodszy (1420/30-1500), kasztelan wojnicki, sądecki i krakowski. Po śmierci Jana Amora Młodszego dziedziczył jego syn Jan Amor Tarnowski (1488-1561), hetman wielki koronny i kasztelan krakowski, który w 1547 r. otrzymał tytuł hrabiego. Od tego czasu włości te zaczęto nazywać Hrabstwem Tarnowskim, a nazwa ta utrzymała się aż do 1905 r.

W 1561 r. po śmierci Jana Amora Tarnowskiego, Szynwałd odziedziczył jego syn Jan Krzysztof, zmarł on jednak bezpotomnie w 1567 r. Po nim dziedziczyła córka Jana Amora Tarnowskiego Zofia (1534-1570), żona księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego (1526-1608), wojewody kijowskiego. W 1570 r. Zofia, tuż przed śmiercią zapisała dobra tarnowskie, w tym Szynwałd, mężowi. Po śmierci Konstantego Ostrogskiego majątkiem zarządzali jego dwaj synowie, Janusz (1554-1620), książę, kasztelan krakowski i Aleksander (1570-1603), książę, wojewoda wołyński. W 1603 r. po śmierci Aleksandra Ostrogskiego dokonano podziału dóbr między księcia Janusza i dzieci księcia Aleksandra. Szynwałd został własnością dzieci Aleksandra, jednak ze względu na ich niepełnoletność majątkiem zarządzała ich matka, Anna ze Stenbergu, księżna Ostrogska. W 1617 r. synowie przejęli spadek z rąk matki.

Hrabstwo Tarnowskie zostało podzielone na część zwaną "książęcą" i część "zamojską". Szynwałd znalazł się w części zamojskiej.

W 1621 r. Szynwałd został własnością księżnej Katarzyny Zamojskiej (1602-1642), córki Aleksandra Ostrogskiego. Po jej śmierci w 1642 r. spadek przejął jej syn Jan Zamojski (1627-1665), podczaszy koronny, wojewoda kijowski i sandomierski. W 1651 r. Jan Zamojski odsprzedał swoją część dóbr tarnowskich, w tym Szynwałd, biskupowi krakowskiemu Piotrowi Gembickiemu. Jednak sprzedaż ta nie została do końca przeprowadzona i na dobrach tych zaczęła ciążyć renta, która przechodziła z rąk do rąk, aż trafiła do Marcina Zamojskiego, podskarbiego koronnego. Po śmierci Marcina Zamojskiego część dóbr przypadło w udziale jego siostrze Joannie Barbarze, żonie Aleksandra Koniecpolskiego. Były one w rodzinie przez jakiś okres, zmieniając kilkakrotnie właścicieli, aż odziedziczył je Zygmunt Walewski, który w 1697 r. za sumę 90 000 złp sprzedał je Teofili Ludwice z Zasławskich Lubomirskiej (?-1709). Teofila Ludwika Lubomirska otrzymała również w spadku dobra w części książęcej.

W 1709 r. dominium tarnowskie po śmierci Teofili przejął jej syn Aleksander Dominik Lubomirski (przed 1693-1720). W 1723 r. po bezpotomnej śmierci Aleksandra, dobra odziedziczyła jego siostra Maria Anna Sanguszkowa (1693-1729). Jej mąż Paweł Karol Sanguszko (1680-1750) wykupił zastawy ciążące na części hrabstwa od Marcina Radziwiłła i Jerzego Potockiego. W 1741 r. po śmierci Marii Anny, dobra przejmuje jej syn Janusz Aleksander Sanguszko (1712-1775), natomiast mąż ma prawo dożywotniego użytkowania. W 1750 r. zmarł Paweł Karol Sanguszko zapisując swojej trzeciej żonie Barbarze z Duninów na Skrzynnie (1718-1791), dożywocie na dobrach. W 1774 r. Barbara Sanguszkowa zrzekła się dożywocia, w związku z czym jej synowie dokonują podziału majątku. Część tarnowską razem z Hrabstwem otrzymał Hieronim Janusz Sanguszko (1743-1812) wojewoda wołyński. Szynwałd należał wtedy do Hrabstwa Tarnowskiego, klucza tarnowskiego, we wsi był folwark.

Ok. 1877 r. Hrabstwo przejął Eustachy Stanisław Sanguszko (1842-1903). Po jego śmierci, w 1903 r. majątek przeszedł na jedynego spadkobiercę zmarłego, małoletniego syna Romana Władysława Sanguszkę (1901-1984), w zastępstwie którego pieczę nad Zarządem Dóbr sprawowała "opieka" reprezentowana przez matkę Romana, Konstancję z Zamojskich Sanguszkową, Kazimierza Lubomirskiego i Jana Zamojskiego. W latach II wojny światowej, 1939-1944, dobrami Sanguszków zarządzały okupacyjne władze niemieckie.

W 1944 r. na podstawie dekretu PKWN o reformie rolnej z 6 września 1944 r., majątek został objęty parcelacją.

 

 

Źródła

  1. Dworzaczek Włodzimierz, Leliwici Tarnowscy. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego wiek XIV-XV, Warszawa 1971.
  2. Encyklopedia Tarnowa, red. Andrzej Niedojadło, Tarnów 2010.
  3. Marszalska Jolanta M., Szkic do Zarządu Dóbr i Archiwum Rodzinnego Sanguszków w Gumniskach, "Rocznik Tarnowski" 1994.
  4. Mateszew Stefan, Sikora Franciszek, Osadnictwo i stosunki własnościowe w regionie tarnowskim do końca XVI wieku [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, t. 1, Czasy przedrozbiorowe, pod red. Feliksa Kiryka, Zygmunta Ruty, Tarnów 1981.
  5. Niedojadło Andrzej, Dziedzice, podziały i procesy osadnicze w dobrach tarnowskich w latach 1603-1772, "Rocznik Tarnowski" 1990.
  6. Niedojadło Andrzej, Hrabstwo Tarnowskie w XVII i XVIII wieku. Dzieje społeczno-gospodarcze, Tarnów 2011.