Lokacja wsi Szynwałd

 

Początki wsi

Na terenie Szynwałdu już od najdawniejszych czasów pojawiali się ludzie, jednak aż do połowy XIV w. miejscowość pokrywały gęste lasy. Zmieniła to dopiero akcja osiedleńcza jaką w okolicach Tarnowa przeprowadził kasztelan krakowski Spycimir. W 1333 r. nabył on rozległe tereny wokół miasta, aby zakładać tam wsie.

Szynwałd został lokowany na prawie niemieckim (czynszowym). Prawo to opierało się na umowie między zasadźcą a panem feudalnym. Zasadźca czyli organizator osady, sprowadzał osadników i rozdzielał pomiędzy nimi pola, zwykle po jednym łanie (kmiecie) lub mniejsze nadziały (zagrodnicy). Osadnicy byli osobiście wolni, tzn. posiadali prawo opuszczenia wsi. Mogli to jednak zrobić dopiero po wywiązaniu się ze swych obowiązków wobec pana, tj. zapłaceniu czynszu za lata wolnizny, zaorania i zasiania gruntu oraz wyszukaniu następcy. Wolnizna czyli okres zwolnienia od świadczeń, trwała od 2 do nawet 24 lat.

W Szynwałdzie wynosiła 20 lat, co potwierdza dokument biskupa krakowskiego Jana Grota z 1327 r., który udzielił mieszkańcom nowych wsi, zakładanych w lasach i pustkowiach koło Tarnowa 20 lat wolnizny od płacenia dziesięciny.

Pan feudalny dawał osadnikom prawo wyboru własnej władzy, sołtysa i inne przywileje. Sołtys otrzymywał zazwyczaj większy fragment gruntu, pobierał część czynszu ściąganego przez pana, a także miał prawo do założenia karczmy, młyna, stawów. Kierował również złożonym z ławników samorządem wiejskim.

Osadnicy byli najczęściej pochodzenia polskiego, jednak część z nich przybywała z odleglejszych terenów. Tak stało się m.in. w Szynwałdzie, który został zasiedlony ludnością niemiecką.

 

Kształt wsi

W rozplanowaniu Szynwałdu zastosowano łańcuchowy typ zabudowy (łańcuchówka - wieś leśno-łanowa). Osią układu był potok Wątok, przepływający przez środek miejscowości, wzdłuż którego poprowadzony został główny ciąg komunikacyjny.

Każdy gospodarz otrzymywał ściśle wymierzony łan w postaci długiego pasa, który musiał wykarczować, na końcu łanu pola przechodziły w las, ciągnący się często do granicy wsi. Na łanie tym osadnik budował swoją zagrodę. Łańcuchówkę cechuje luźna zabudowa wzdłuż osi-drogi lub potoku po obydwu stronach. Zagrody znajdują się na początku każdego łanu, są zazwyczaj w równych odstępach i ciągną się na całej długości rozłogu wsi.

Łany pojedynczych gospodarzy są oddzielone od siebie drogami polnymi, które stanowią granicę własności i przebiegają równolegle do siebie, a prostopadle do osi wsi.

Wyodrębniano grunty plebańskie, sołtysie i chłopskie. Po pewnym czasie wydłużone parcele zaczęto dzielić poprzecznie, przez co nowy, dziedziczący właściciel zakładał swoje gospodarstwo w oddaleniu od wsi, powstawały tzw. samotnie, później przysiółki.

W Szynwałdzie do dzisiejszego dnia, zachowały się w niektórych miejscach długie pasy pól, biegnące obok siebie.

 

Baryczka

Z 1530 r. pochodzi informacja o wsi Baryczka obok Szynwałdu. Była to prawdopodobnie niewielka osada, która została wchłonięta przez Szynwałd, a dziś w jej miejscu znajduje się przysiółek o nazwie Barycz.

 

 

Źródła

  1. Mateszew Stefan, Sikora Franciszek, Osadnictwo i stosunki własnościowe w regionie tarnowskim do końca XVI wieku [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, t. 1, Czasy przedrozbiorowe, pod red. Feliksa Kiryka, Zygmunta Ruty, Tarnów 1981.
  2. Szymańska Daniela, Geografia osadnictwa, Warszawa 2009.